Dışişleri Bakanı Hakan Fidan ve 14 Afrika ülkesinin dışişleri bakanı, Türkiye-Afrika Ortaklığı Üçüncü Bakanlar Gözden Geçirme Konferansı kapsamında 2-3 Kasım günlerinde Cibuti’de bir ortaya geliyor.
Afrika ile ilgilerini kurumlaştırma açısından büyük ehemmiyet veren Türkiye, 55 ülkede 1,4 milyar insanın yaşadığı kıtayla münasebetlerini dış siyasetinin temel sütunlarından biri olarak görüyor.
Zirvede, tarafların stratejik işbirliği vizyonunu vurgulamaları ve güvenlik, güç, ticaret üzere başlıklarda devam eden projeleri değerlendirmeleri bekleniyor.
Toplantıda, 2021’de İstanbul’da Türkiye-Afrika İştirak Zirvesi’nde alınan kararların ve aksiyon planlarının uygulanması sürecini gözden geçirecek.
Liderler düzeyinde beş yılda bir yapılan Paydaşlık Tepesi, 2026 yılında Afrika’da bir ülkede gerçekleştirilecek.
Türkiye, kıtadaki 55 ülkeyi temsil eden Afrika Birliği ile münasebetlere kıtayla daha kurumsal ve sürdürülebilir bir bağ oluşturmak için büyük değer veriyor. Türkiye, Afrika Birliği tarafından 2008’de Stratejik Ortak olarak tanımlandı. Taraflar ortasındaki münasebetler, o tarihten itibaren ivme gösterdi.
Türkiye ne bildiriler verecek?
Diplomatik kaynaklara göre, Dışişleri Bakanı Fidan bu toplantılarda Afrikalı muhataplarına kıtanın tümüyle münasebetlerin Türk dış siyasetinin temel sütunlarından birini oluşturduğunu ve bunların karşılıklı hürmet ve çıkar temelinde geliştirilmesinin amaçlandığını aktaracak.
Türkiye’nin kıtaya yönelik siyaset ve faaliyetlerinde Afrika ülkelerinin kendi öncelik ve ihtiyaçları temelinde insani, toplumsal ve ekonomik kalkınmalarına odaklandığını iletmesi beklenen Fidan’ın Afrika’da barış ve istikrarın sağlanmasına katkıda bulunmaya devam edeceğini de kayda geçirmesi öngörülüyor.
Türkiye ile Afrika ortasında 2021’de uzlaşılan işbirliği başlıkları ortasında güvenlik, ticaret, yatırımlar, eğitim, gençlik ve bayan gelişimi, tarım ve sıhhat üzere alanlar bulunuyor.
Zirvede bu alanlarda geliştirilen projelerin uygulamasının göden geçirileceğini kaydeden diplomatik kaynaklar, tepe sonunda yayımlanacak ortak bildiride tarafların stratejik işbirliği vizyonuna vurgu yapacaklarını belirtiyorlar.
Türkiye’nin Afrika’daki öncelikleri
2000’li yılların başından bu yana Afrika açılımını sürdüren Türkiye, birçoğu az gelişmiş ülkelerden oluşan Afrika’da öncelikle ekonomik işbirliği, ticaret ve yatırıma odaklandı. Fidan’ın katılacağı toplantıda da taraflar ortasındaki ekonomik işbirliğinin geliştirilmesi ve yaklaşık 45 milyar dolar olan ticaret hacminin daha da artırılması ele alınacak.
Bunun yanında Afrika kıtasının güçlü doğal kaynakları da taraflar ortasında güç işbirliğinin gündeme gelmesine neden oldu. Türkiye, kıtada 20 kadar ülkeyle hidrokarbon kaynakları ve madencilik alanlarında işbirliği muahedeler imzaladı.
Türkiye açısından öbür değerli bir husus başlığı da askeri ve savunma işbirlikleri. Kıtadaki birçok ülkeye askeri eğitim veren ve askeri ekipman satan Türkiye, bilhassa Batı Afrika’da artan “terör” problemine karşı bölge ülkelerine “terörle gayret konsepti” aşılamaya çalışıyor.
Sahel altı bölgede IŞİD’in giderek varlığını artırmasının hem bölgesel hem de global güvenlik sıkıntılarını yarattığını belirten diplomatik kaynaklar, Nijer, Mali ve Çad üzere ülkelerle yapılan işbirliğinin kıymetine dikkat çekiyorlar.
Türkiye, birçok bölgesinde devletler ortasında ya da iç çatışmalar nedeniyle istikrarsızlık yaşayan Afrika’yı savunma sanayi eserlerinin ihracı için kıymetli bir Pazar olarak görüyor.
Türkiye’nin birçok Afrika ülkesine insansız silahlı hava araçları (SİHA) sattığı biliniyor. Diplomatik kaynaklar, Türk SİHA’ları sayesinde Burkina Faso’nun ülkesinde ayrılıkçılara karşı alan hakimiyetini yüzde 30’dan yüzde 65’e çıkarttığını kaydediyorlar.
Arabuluculuk da Türkiye’nin gündeminde
Türkiye, Afrika Boynuzu olarak bilinen Doğu Afrika tarafında ise bölgede süregiden çatışmaların sonlanması ve ülkeler ortasında sıcak çatışmaların önlenmesi için arabuluculuk mesaisini de gerçekleştiriyor. Bunun en kıymetli uygulamalara alanlarında biri Somali ile Etiyopya ortasında.
Denize kıyısı bulunmayan Etiyopya, Somali’den 1990lı yılların başında ayrılan fakat hiçbir devlet tarafından tanınmayan Somaliland ile tanıma karşılığında denize ulaşım ve liman kullanım hakkını içeren bir muahede yaptı. Bu mutabakata sert reaksiyon gösteren Somali ile Etiyopya ortasında sıcak çatışma mümkünlüğü arttı.
Türkiye, Etiyopya’nın talebiyle sürece arabulucu olarak girdi ve tarafları iki sefer dolaylı görüşmelerde bir ortaya getirdi. Türkiye, Sudan’da yaşanan iç savaşın da bir an evvel sona erdirilmesi için devrede.
Afrika ile ‘eşit ortaklık’ ilkesi
Türkiye’nin kıtada varlık gösteren, yatırım yapan öteki ortaklara nazaran daha avantajlı olduğunu kaydeden diplomatik kaynaklar, Afrika’da sömürgeci bir geçmişi olmamasının ve tüm ülkelere eşit ortak anlayışı ile yaklaşımının kıymetine dikkat çekiyorlar.
Uzun yıllar sömürgeci ülkelerin idaresinde yaşayan Afrika ülkelerinin hassasiyetleri ortasında eşit ortak olarak görülmek ve hürmet görmek olduğunu belirten kaynaklara nazaran Türkiye, bu hassasiyetlere nazaran davranıyor ve “Afrikalı meselelere Afrikalı çözümler” prensibiyle harekete geçiyor.
Ayrıca Türkiye’nin Çin’in kıtada yarattığı borç baskısı yahut Rusya’nın Wagner paralı askerlerinin varlığıyla neden olduğu sıkıntılar üzere bir yükünün olmaması da diplomatik kaynakların üzerinde durduğu bir öteki öge.
Diplomatik kaynaklar, “Afrikalı muhataplarımız ortaklarına baktığında Türkiye’yi kendi hassasiyetlerine en büyük saygıyı gösteren ülke olarak algılıyor. Bu mantık, Afrika açılımımızın Afrika iştirak siyasetine evrilmesini sağladı ve AfB’nin 9 ortağından biri olarak pozisyonumuzu pekiştirdi. Bir sonraki tepeye en âlâ amaçlarla çıkmayı planlıyoruz. 2026 yılındaki tepe de Afrika’da yapılacak” değerlendirmesini yapıyor.
Cibuti’deki konferansa Moritanya, Angola, Kongo Cumhuriyeti, Gana, Komorlar Birliği, Güney Sudan, Çad, Cibuti, Ekvator Ginesi, Libya, Nijerya, Zimbabve, Zambiya ve Mısır’ın katılması öngörülüyor.