Bu nedenle elle sarılmış bir puro, sanatı takdir eden bizler için el işçiliğiyle eksiksiz bir tamamlayıcıdır. Makine üretimi puroların bile çeşitli derecelerde el emeğine dayanması gerekiyor. Fakat birinci sınıf purolar bir anormalliktir, zira her biri başka ayrı elle yapılmış olsa da yapı ve kalite açısından farklı olmalarını istemeyiz. Şayet bir şey varsa, onların tıpkı olmasını istiyoruz. Yeterli bir puronun inceliklerini tam olarak anlamak için öncelikle puro üretiminin köklerine inmeliyiz. Ve bu kökler sözün tam manasıyla tütün bitkisinin kendisinden yayılıyor.
Bir tütün tohumunun ekildiği her coğrafik bölge, o cigara ve sonunda puroya dönüşen yapraklara başka bir karakteristik kazandıracaktır. Bu nedenle Honduras purosunun tadı, Havana’dan farklı olan Dominik purosundan farklıdır. Bununla birlikte, bir bütün olarak dünyaya bakıldığında, yüksek kaliteli bir puro yapmaya layık bir tütün mahsulü üretmek için kusursuz toprak, sıcaklık ve yağış kombinasyonuna sahip olan son derece az alan vardır. Bu mikro iklimlerin birden fazla Karayipler’de yahut Meksika ve Orta Amerika’nın neredeyse tıpkı enlem bölgelerindedir. Günümüzün en ünlü tütün ve puro üretim alanlarından biri mutlaka büyüleyici bir ada olan Dominik Cumhuriyeti’dir.
Hem 3 km yüksekliğindeki Pico Duarte’ye hem de deniz düzeyinin 45 metre altında yer alan timsah istilasına uğramış Lago Enriquillo’ya mesken sahipliği yapan bir paradoks. Burası, bir imparatorun puro saklama kutusuna layık puroların üretildiği bir ülke. Lakin hükümet elektrik tasarrufu yapmak ismine hiçbir ikaz yapmadan elektrik şalterlerini indirebiliyor. Sonuç olarak, örneğin büyük ölçekli Fuente fabrikası, puro üretim operasyonlarının kesintiye uğramaması için 20.000 galon yakıt içeren bir dizel jeneratörü her vakit yedekte tutmayı öğrendi.
Bugün dünyadaki premium puroların çoğunluğunu üreten Dominik Cumhuriyeti’nde, “tobacco” için iki ana verimli vadi bulunmaktadır; Columbus tarafından isimlendirilen ve İspanyolca’da “Kraliyet” manasına gelen Real ve Cibao. Çeşitli toprak dokuları, şimdiye kadar bir puroya sarılmış en lüks, uzun yapraklı dolgu tütünlerinden ikisini verir. Bilhassa bunlar Olor Dominicano (yerli bir Dominik tohumu) ve taşınan kıymetli Küba tohumundan kaynaklanan bir tıp olan Piloto Cubano’dur. Castro’dan kaçan puro üreticileri tarafından Dominik Cumhuriyeti’ne taşınmıştır. Bu nedenle, “Dominik’te yetiştirilen Küba tohumu” yahut “Küba tohumu Dominik tütünü” denildiğinde Piloto Cubano’dan bahsediliyor. Dominik puroları, fakat bu temel olarak mahallî tüketim için kullanılır ve yüksek kaliteli purolar için geçerli değildir.
İroniktir ki, 1993 yılına kadar Dominik Cumhuriyeti’nin inanılmaz derecede varlıklı yetiştirme alanları dolgu ve bağlayıcı husus üretiyordu. Ve çoğunlukla, OpusX üzere markalara karşın, gerçek toprak ve tohum kombinasyonu daima olarak bulunamadığı için hala büyük bir Dominik ambalaj materyali tedariği yok.
Bu ünlü tütün yetiştiricisi ülkede üretilen birçok markanın ambalajlarını öbür bölgelerden ithal etmesinin nedeni budur.
PURO TÜTÜNÜ: En önemli Yetişen Bölgeler
ABD’de Connecticut, Afrika’da Kamerun, giderek artan sıklıkta Endonezya’da Java ve Sumatra, Meksika’da ise San Andrés tütünleri üretiliyor. Dominik’te yetiştirilen bir sarmalayıcı arayışı, General Cigar Corporation’ın birtakım amiral gemisi markaları için Dominik’te Connecticut tohum sarmalayıcısı yetiştirme teşebbüslerinin olduğu 1980’lere kadar uzanıyor. Ne yazık ki bu tatbikat gerçekleşmedi.
Ticari olarak uygun olduğunu kanıtlamak için. Fakat 1992 yılında, Arturo Fuente ailesi tarafından Cibao Vadisi’ne birinci deneysel Küba tohum ekimi yapılmıştır. Elbette kimse bunun tarihi bir an olacağını bilmiyordu. Lakin 1992-93 yılları, Dominik Cumhuriyeti’nde bilhassa âlâ bir büyüme mevsimiydi ve şiddetli kış yağmurlarında birtakım bitkiler kaybolsa da, sonunda Fuente Fuente OpusX haline gelen kusursuz rosado sarmalayıcıları oluşturmaya yetecek kadar tasarruf sağlandı. Nihayet “Ouro” olarak isimlendirilebilecek birinci Dominik purosu: Yani, dolgu unsuru, bağlayıcı ve dış sarım gerecinin bulunduğu bir puro.
Arturo Fuente’nin muvaffakiyetinden sonra Davidoff üzere şirketler de tıpkı yolu izledi.
Batıda, Karayip Denizi’nin karşısında, dünyanın engebeli ülkesinde Havana dışındaki birinci sınıf puroların en büyük ikinci üreticisi olan Honduras yer alır; ormanlarla kaplı sarp, tarih öncesi görünümlü dağlara sahip olan bu ülkenin kanun sakinleriyle karşılaşmak şaşırtan olmayacaktır. Toprağın sırf yüzde 20’si ekiliyor, fakat dünyanın en güçlü tütününün bir kısmı burada, bilhassa de Jagua ve La Entrada vadilerinde yetiştiriliyor. Lakin Honduras puro üreticilerinin, Maya uygarlığının bu topraklarına has olmayan tütün yetiştirmesine ve ithal etmesine fakat yakın vakitte müsaade verildi. Böylelikle, artık öbür ülkelerden gelen sarmalayıcılar, bağlayıcılar ve dolgu hususları ile lezzetine ek incelikler kazandırılmış güçlü Honduras purolarının keyfini çıkarabiliyoruz.
Honduras’ın bazen tartışmalı güney komşusu, Orta Amerika’nın en büyük cumhuriyeti (kabaca İngiltere ve Galler’in toplamı kadar olan), volkanlar ve daha politik nitelikteki başka patlamalarla dolu bir ülke olan Nikaragua’dır. Nikaragua’da iki verimli vadi vardır; Jalapa ve Estelí, burada dünyanın en seçkin dolgu, bağlayıcı ve ambalaj gereçlerinin yetiştirildiği yerlerdir. Son vakitlerde Estelí yakınlarındaki Condega bölgesinde de tütün ekiminin arttığı görülmüştür. Bu bölge Nikaragua-Honduras sonuna yakın bir yerde bulunuyor ve birçok çiftçinin “Küba topraklarına Küba’ya gitmeden ulaşabileceğiniz kadar yakın olduğunu” söylediği toprağa sahip. Ayrıyeten, Nikaragua Gölü’nün geniş alanından yükselen iki volkandan (biri sönmüş ve başkası hala epeyce aktif) oluşan Ometepe adası da vardır. Burada çok özel, tatlı ve esnek bir tütün yetiştirilir ve öncelikle dolgu unsuru olarak kullanılır. Tüm bu toprak zengini çeşitlilik, Nikaragua purolarının düzgün olduğunda çok âlâ olmasının nedenidir.
Meksika’da ayrıyeten kusursuz tütünler üretebilecek alanlar da var. Tahminen de en ünlüsü, Mexico City’nin güneydoğusundaki Veracruz Eyaleti’nde ve ülkenin Meksika Körfezi tarafında Veracruz Limanı’nın yüz mil güneyinde yer alan San Andrés Tuxtla Vadisi’dir. Burada Meksika’nın en eski puro fabrikasını, 1852’de kurulan La Prueba de Balsa Hermanos’u bulacaksınız. Puro tütünü tıpkı vakitte ülkenin Pasifik yakasında, komşu Oaxaca Eyaleti Valle Nacional’de de yetiştiriliyor. Kuzeyde Guadalajara’da ünlü Ornelas fabrikası var. Bir öbür tütün yetiştirme bölgesi ise Puerto Vallarta’nın üstündeki kıyıya yakın Nayarit’tedir. Meksika, kusursuz bağlayıcı yaprağının yanı sıra, Maduro için ülkü olan sağlam ve baharatlı bir dış sarım üretmesiyle de dikkat çekiyor. Olağan ki ülkede dolgu tütünü de yetiştiriliyor. Ve yaptıkları âlâ bir şey, zira 1996 yılına kadar hükümet tüm puroların yüzde 100 Meksika’da yetiştirilen yapraklardan yapılmasını zarurî tutuyordu, lakin artık işler biraz rahatladı.
Amerika Birleşik Devletleri ülkenin birçok bölgesinde tütün üretse de, en ünlü mahsullerinden ikisi Connecticut’tan, bilhassa de Housatonic Vadisi bölgesinden gelmektedir. Burada en düzgün gölge sarmalayıcı (100 dönüm) ve geniş yapraklı (800 dönüm) yetiştirilmektedir ve bu iki dönümün karşılaştırılması size coşkulu bir dünya pazarı için her iki tütünün oranlarını verecektir. Bu bölgedeki eşsiz kumlu toprak nedeniyle, Connecticut’ın gölgede yetişen sarmalayıcısı dünya pazarında ileri bir seviyededir.
Dünyanın öteki hiçbir yerinde, hatta tohumların daima ekildiği Küba’da bile gibisi görülmemiş, unutulmaz bir lezzet. Connecticut Irmağı’ndan Hartford’un kuzey Massachusetts eyalet hududuna kadar uzanan Vadi’ye kadar uzanan tüm yetiştirme alanı, yüzyıllar evvel daima daralan bir ırmağın orada biriktirdiği, iki mil genişliğinde, inanılmaz derecede güçlü bir üst toprak şeridine sahiptir. Bu tarım yerinin zenginliği nedeniyle Connecticut yaprakları çağdaş vakitlerin en tanınan sarmalayıcılarından biri haline geldi.
Tüm bu harika tütün yetiştirme bölgelerine karşın, Batı Hint Adaları’nın en büyüğü olan olağanüstü verimli Küba adası, puro üreticisinin tacındaki bir yıldız mücevher üzere parlamaya devam ediyor. Florida’nın yalnızca doksan mil güneyinde yer alan Küba, dünyanın en büyük tütün üreticisi olarak ününü koruyor. Columbus günlerinden bu yana en büyük puro üreten ülke. Aslına bakılırsa, yıllar boyunca Küba purosuna ait dirençli bilgi, savaşlar, hastalıklar ve ambargolar da dahil olmak üzere hem doğal hem de insan imali felaketlerden sağ çıkmayı başardı. Bu adanın efsanevi purolarını bu kadar eşsiz kılan şey nedir? Sorun puro üreticileri ya da fabrikalar değil, zira Dominik Cumhuriyeti’nin Nikaragua kentinde eşit vasıflara sahip emekçiler var; birden fazla Kübalı puro üreticilerini sürgüne göndermişti. Honduras. Ve dünyanın diğer yerlerinde çok daha çağdaş puro yapan tesisler var. Ayrıyeten tecrübeli puro sarıcılarını her vakit eğitebilir yahut kiralayabilirsiniz. Hava durumu da o denli değil, zira birçok ünlü puro üreticisi ülke tıpkı iklime sahip; bol ölçüde sıcak, nemli, güneşli günler ve serin, havadar geceler var. Ve hava değişebilir. Fakat toprak değil. Küba gizeminin ana sırrı da burada yatıyor. Bu kadar iri, varlıklı kırmızı toprağa sahip öbür bir yer yoktur (her ne kadar Ekvador, Honduras, Nikaragua ve Dominik Cumhuriyeti’ndeki küçük bir vadi buna son derece yakın olsa da). Bunu sağlayan ise topraktır.
Tüm Küba puroları purolardır ve sarma, kaplama ve dolgu tütünleri sadece Küba’da yetiştirilir. Küba’ya tütün için kusursuz ekosistemi veren sihirli iksirin son hususu.
Küba tütününden kelam edildiğinde, “Vuelta Abajo” sözü ekseriyetle en bilgili meraklılara ani bir adrenalin patlaması yaşatır. Pinar del Rio Eyaleti’nde, adanın batı ucunda yer alan bereketli, yemyeşil bir vadi olan bu bölge dünyaca ünlüdür. Gölgede yetiştirilen dış sarımı ve dolgusu nedeniyle, rastgele bir puroda tadı en baskın olan iki tütündür. Lakin Küba’da Vuelta Abajo’nun yanı sıra, ada boyunca batıdan doğuya yanlışsız ilerleyen üç esaslı yetiştirme bölgesi daha vardır: Tıpkı vakitte dolgu hususu ve çok harika bir sarma unsuru yetiştiren Partido (Vuelta Abajo’daki kadar uygun olmasa da): Küba’nın orta kesitinde dolgu unsuru ve bağlayıcı husus yetiştiren Remedios ve en doğu bölümünde Oriente’nin iki kısmı; adada her ikisi de dolgu unsuru ve bağlayıcı yaprak yetiştirmektedir. Bununla birlikte, tütün üreten bu dört bölgeden sırf Vuelta Abajo bir purodaki üç bileşen için de eser yetiştirme kapasitesine sahiptir: sargı materyali, dolgu hususu ve bağlayıcı husus. Tohumlar adanın diğer bir yerine ekilmiş olsaydı, hasat edilen tütünler bu mikro iklimin üretebileceği kalitede olmazdı. Bir vakitler Vuelta Abajo’nun, bilhassa de Pinar del Rio bölgesindeki üst toprağın derinliği yarım metrenin üzerindeydi.
Ambargodan çabucak evvelki yıllarda, ABD’deki puro imaline ihraç edilen Havana yapraklarının birçoklarının sırf Küba’nın kendi markaları için yüksek kaliteli Vuelta Abajo tütünlerini bulundurduğu Remedios bölgesinden alındığı az bilinen bir gerçektir. Bu, Havana purosunun gizeminin oluşmasına yardımcı oldu ve düzgün el imali tek yapraklı Havana’nın tadının Küba dışında hiçbir vakit kopyalanmamasının nedeni de budur. Bununla birlikte, şu anda Almanya ve Kanada üzere başka ülkelerde ihtimamla seçilmiş ithal Havana tütünü kullanılarak üretilen kimi makine üretimi Küba markalarının bulunduğunu da belirtmek gerekir. Şunu da belirtmek gerekir ki, geçmişte tüm Küba dolgu, bağlayıcı ve sarma tütünleri güneşte yetişmişti, lakin bugün sarma yaprağının çabucak hemen tamamı gölgede yetiştirilmektedir. Bugün yapılan bir Havana purosunun tadının eskisine benzememesinin bir diğer nedeni de budur.
Geçmişin Castro öncesi puroları. Fakat ister güneş altında ister gölgede yetiştirilsin, bugün Vuelta Abajo’nun verimli tarım yerlerinde yetişen dolgu hususu, bağlayıcı ve sarma yaprağına olan talep çok büyük boyutlardadır. Küba’nın sarsılan iktisadına karşın, giderek daha fazla toprak tütün ve besin bitkileri ortasında dönüşümlü olarak kullanılırken, bu doğal olarak geliştirilmiş kısım tütün üretimi için ayrılmıştır.
Elbette dünyada tütünleriyle ünlü diğer değerli bölgeler de var. Ekvador, neredeyse daima bulut örtüsü nedeniyle, yakın tarihteki en düzgün doğal gölgede yetiştirilen dış sarım yapraklarının kimilerini üretmektedir. Kamerun’un hafif baharatlılığı Batı Afrika’nın sisli, nemli bölgelerinden geliyor (her ne kadar Kamerun tohumu artık diğer ülkelerde de yetiştiriliyor olsa da). İnce fakat çok lezzetli bir dış sarım yaprağı yapar.
6.000’den az kişinin yaşadığı 13.000’den fazla adadan oluşan Endonezya’ya, yeni bir yaprağın odak noktasını getiriyor. Pirinç, Endonezya’nın ana tarım eseri olmasına karşın, yakında tütünün yerini alabilir. Java’daki Bromo Dağı’nın altındaki sisli vadi tabanlarından, Endonezya’nın batı kesitindeki büyük bir ada olan Sumatra’ya kadar, artık hem nemli hem de nemsiz (örn. Hollanda tipi) kullanılan lezzetli sarma yaprakları geliyor. Hem “ıslak” hem de “kuru” purolar için bir başka tanınan bölge, tıpkı vakitte dolgu karışımlarında da artan kullanım alanı bulan Brezilya’dır (çoğunlukla Bahia’da). Öbür tanınan puro tütünleri vakit zaman Jamaika’dan (dolgu ve bağlayıcı ambalaj gereci yetiştiren) ve Filipinler’den gelmektedir. Hindistan, Kosta Rika ve Çin üzere daha az bilinen bölgeler dünya geneline dağılmış durumda.
Çin’deki en büyük tütün yetiştirme alanı, Qujing Kenti yakınındadır. Ülkenin en güneybatı bölgesinde yer alan Yunnan Eyaleti’nde. Her ne kadar bu ülkede daha evvel tütün yetiştirilmiş olsa da, yakın vakte kadar puro için neredeyse hareketsiz bir sanayiydi. Çin, 1942’de yenilenen tütün ekim faaliyetlerine başladı, fakat 1988’e kadar eserlerini dış dünyaya açmaya başlamadı. Hükümet tarafından denetim edilen tütünlerin birden fazla bacayla tedavi ediliyor ve sigara için kullanılıyor, lakin dünya çapındaki puro pazarının artan ehemmiyetinin de farkında. Çinliler artık hafif ve çok tatlı tadı olan bir puro üretiyorlar. Ayrıyeten Great Wall üzere markalarla birinci sınıf puro alanına girmeye çalışıyorlar, fakat şu ana kadar tütünlerin epey düz tadı nedeniyle çok sonlu bir muvaffakiyet elde ettiler. Bu Çin purolarından rastgele birinin bir gün Avrupalı ya da Amerikalılar için vazgeçilmez bir eser haline gelip gelmeyeceğini vakit gösterecek; milletlerarası puro içenlerin takip etmesi gereken enteresan bir trend. Bir puronun en sonunda ticari mahzurları yıkmak ve Doğu ile Batı’yı bir ortaya getirmek için kullanılması ironik olur mu? Olur.
Dünyanın neresinde tütün yetiştirilirse yetiştirilsin, her şey tohum ve toprakla başlar. Dünyanın en tanınan puroları Dominik Cumhuriyeti, Nikaragua, Honduras ve Küba’dan geldiğine nazaran, bu üç ülkenin rastgele birindeki tipik bir puronun (gerçekten bu bir paradoks, zira hiçbir puro tipik değildir) fidesinden itibaren hayatını takip edelim. Öncelikle, tütün tohumunun alacağınız bitkinin büyüklüğünü, rengini, dokusunu ve cinsini belirlediğini, tadı, aromayı, kül rengini yaratanın ise toprak ve iklim olduğunu anlamak kıymetlidir ve son eserin yanma özellikleri. Bu nedenle tütünün nasıl ekildiği kadar nereye ekildiği de kıymetlidir.
Küba’nın Dört Tütün Yetiştirme Alanı
Vuelta Abajo’nun Pinar del Rio Eyaleti, en güzel dış sarım yaprağı, bağlayıcı ve dolgu tütünü üretir ve Küba’da her üç tütün tipinin de yetiştirilebildiği tek bölgedir. Partido bölgesindeki Havana Eyaleti sadece dış sarım üretir. Remedios bölgesindeki (Vuelta Arriba olarak da bilinir) Santa Clara Eyaleti, %95 dolgu ve %5 sarma üretir. Oriente Eyaleti’nde, bu yaprağın bir kısmı bağlayıcı husus olarak sınıflandırılmasına karşın, sadece dolgu unsuru yetiştirilmektedir.
Tomurcuklanan bir puro için hayat, toplu iğne başı büyüklüğündeki tütün tohumlarının muhafazalı, taşınabilir tepsilere yahut yataklara birinci defa ekildiği Eylül ve Ekim aylarında başlar. Tohumların tarlaya ekilebilecek kadar olgunlaşması yaklaşık kırk beş gün sürer. Bu birinci büyüme devrinde, fideler, tıpkı bir fidanlıkta yavrularını koruyan bir dadı üzere, çiftçiler tarafından dikkatle izlenir ve beslenir. İronik bir formda, mikroskobik kül kalıntısı yoluyla fidelere virüs bulaşabileceği endişesiyle minik tütün bitkilerinin etrafında puro içilmesine müsaade verilmez. Enteresan bir formda, ekstra ağır fermantasyon ısısının ambalajdaki potansiyel olarak ziyanlı organizmaları büyük olasılıkla öldürdüğü Maduro purolarında enfeksiyon tehlikesi çok fazla değildir.
Yaklaşık kırk beş gün sonra, en güçlü bitkiler tütün tarlalarına taşınıyor ve burada birbirinden çok kesin uzaklıklarla dikkatlice sıralar halinde ekiliyor. Gölgede yetiştirilen tütün, güneşin direkt ışınlarını engelleyen tülbent yahut sentetik kumaştan yapılmış asma tavanın altına dikilir. Öte yandan, bu yapay örtü olmadan ekilir. Kâfi güneş ve su verildiğinde ve toprağın dokusuna ve yoğunluğuna bağlı olarak bitkiler süratli bir halde olgunlaşır ve kabaca kırk beş gün sonra, muhakkak yaprakların bulunduğu birinci olgunlaşmaya yahut hazırlamaya hazır olurlar. Yaprak tütün sapından sıyrılır. Bunlar en sonunda kurutulacak, yaşlandırılacak ve puro haline getirilecek yapraklardır.
***Unutmayın ki tütün ve tütün mamülleri ziyanlıdır…
Keyfinizin Kahyası
Murat Küçüksu