Efnan Atmaca – “Eğer herkes yalnızca kendi inançları için savaşsaydı, savaş olmazdı” muharrir büyük usta Lev Tolstoy, “Savaş ve Barış”ta. Tolstoy, Napolyon Bonapart’ın Rusya’yı işgalini anlatan ölümsüz yapıtında savaşın bireyler ve toplum üzerindeki sarsıcı tesirini, sarayda, aristokrat etraflarda, kent, köy ve kasabalarda, çiftliklerde süregiden hayattan kesitlerle birlikte ele alıyor. Sunduğu bu panorama vakit ve yer tanımadan hâlâ tüm gerçekliğiyle beşere dokunmaya devam ediyor. 28. İstanbul Tiyatro Şenliği, “Savaş ve Barış”ı tekrar usta ismin bir ismin, şenliğin küratörlüğünü üstlenen Mehmet Birkiye’nin rejisiyle ağırlıyor. Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Kent Tiyatroları imal olan eser Helen Edmundson’un uyarlamasından yola çıkıyor, sahnedeki geniş oyuncu takımına koro eşlik ediyor.
Yozlaşmaya mahkûm muyuz?
Birkiye, “Savaş ve Barış I. Bölüm” ismiyle sahneye koyduğu oyunda romanın ihtişamını seyirciye sunarken Tolstoy’un Rusya’sından günümüz toplumlarına dek geçerliliğini yitirmeyen temaları merkezine alıyor. Romandaki karakterlerin değerini vurgulayan Birkiye “Bu karakterler Dionysosçu kaosun, dileklerin, tutkuların, hırsların içinde çıkış yolu arayan varlıklardı. Fakat sonunda hepsi yapay bir ahlakın içerisinde barışı, dengeyi sağlamaya mecbur bırakıldılar” diyor. Tarih boyunca yaşanan döngünün atını çizmek için iki kısım olarak tasarlanan oyun umudun kaybolup yine yeşermesine şahitlik ettiriyor. Bugün yaşadığımız ortamda yapıtın ehemmiyetini nasıl anlatırsınız sorusuna Birkiye “Eserin kıymeti her vakit barış umudunu ayakta tutmasında yatıyor. Ve şu manada da çok öğretici: Barış umudu bir gerçeklik olarak değil daima bir umut olarak var. Bir türlü gerçekliğe dönüşmüyor zira insan barış umudunu taşıyacak ahlaki yetkinliğe şimdi sahip değil. Ya da bu ahlaki yetkinliği bir teori olarak şimdi ortaya çıkaramadı. Ne dinler ne de modernizimin toplumsal arayışları yahut öngörüleri buna yetiyor. Hiçbiri yetmiyor ve hepsinde de insanın içindeki savaş dürtüsü bir müddet sonra açığa çıkıyor, açığa çıkacak bir yer arıyor. Hayatımız bir sarkaç üzere barıştan savaşa hakikat savruluyor. Savaşta büyük ziyanlar gördükten sonra barışa yanlışsız savruluyor. Orada biraz duruyoruz ve yeniden savaşa hakikat gidiyoruz. Bence ‘Savaş ve Barış’ın bu ana ekseni bugün de hâlâ geçerli” diye karşılık veriyor. Oyunda da “Kaderimize ve faniliğimize razı mı olmalıyız, yoksa sonuna kadar uğraş mi etmeliyiz? Adalet ve özgürlük ismine başlayan hareketler sürdürülebilirlikleri uğruna yozlaşmaya mahkûm mudur?” soruları tartışılmaya devam ediyor.
‘Ahlakımızı ve vicdanımızı bulduğumuz bir devir oldu mu?’
Oyunda tartışılan umut kavramından yola çıkarak Mehmet Birkiye’ye “Bugün yaşadığımız gündeme bakarsak ahlak ve vicdanımızı ne vakit kaybettik? Umut hâlâ var mı?” sorusunu yöneltiyoruz. Birkiye’ye nazaran ahlak ve vicdanımızı kaybetmedik: “Çünkü ahlak ve vicdanımızı ne vakit bulduk çok merak ediyorum. Hangi çağda bulduk ki! Daima ahlak ve vicdamızı bulmak için harekete geçtik. Birileri çaba sarf etti, bu uğurda tahminen canlarını verdiler. Ya da niyet ve ideoloji olarak bunu oluşturmak için büyük eforlar harcadılar. Ancak insan hiçbir vakit tam manasıyla ahlak ve vicdan sahibi olmadı. Bu nedenle tahminen soruyu şöyle sormak lazım ‘Acaba ahlakımızı ve vicdanımızı bulduğumuz bir devir oldu mu?’ Tahminen biraz karamsar gelebilir lakin geri dönüp tarihe baktığınız vakit bugünkü hâlimizdan hiçbir fark görülmüyor bence. Şimdi evrimimizin o sürecinde değiliz. Ne vakit geliriz bilemiyorum lakin ileride geleceğimize dair doğal ki bir umudumuz var. Zira umut da Pandora’nın kutusundan dışarı çıkmış vaziyette.”
Oyunda Cüneyt Gürbüz, Emre Işık, Serhat Hoş, Zeynep Özan, Başar Alemdar, Büşra Özdemir, Asena Keskinci, Ahmet Buğra Karakoyun, Ezgi Özbalı, Fatih Sevdi, Cet Şimşek, Nursel Çeliktürk, Tekin Ezgütekin, Sezen Düzakar Çetindaş, Davet Mengüç, İlker Bağlam, Tunç Efe, Semih Eraslan, Umut İsfen rol alıyorlar. Koroda Sevcan Kuş, Su Özdemir, Çağla Budak Akarsu, İlyas Akbulut, İbrahim Aydın var. “Savaş ve Barış I. Bölüm”, 31 Ekim saat 15.00 ve 20.00’de Harbiye Muhsin Ertuğrul Sahnesi’nde.